Einn af þeim snertir Maríu Magdalenu, konuna sem fylgdi Jesú allt frá Galíleu og til Golgata, og Markúsarguðspjall, - elsta guðspjallið.
Það eru mörg rök sem hníga að því að María Magdalena hafi haft úrslitaáhrif á Markúsarguðspjall og ritun þess. Mjög snemma í kirkjusögunni töldu menn að Markúsarguðspjall hefði verið ritað samkvæmt fyrirmælum og endurminningum og áherslum Péturs postula. Pétur postuli endaði ævi sína í Rómaborg og þar var Markúsarguðspjall skrifað að því er talið er. En fyrir því liggja auðvitað engar beinar sannanir. Strax á annarri öld eftir Krist er getið um þessi tengsl Péturs við Markúsarguðspjall hjá Papiasi nokkrum sem biskup var í Hieropolis í Litlu Asíu þar sem nú er ferðamannabærinn Pamukkale á Tyrklandi sem margir íslenskir sólarlandafarar þekkja. En hitt má líka telja víst að áður en sögur guðspjallanna voru skráðar á blað endursögðu menn þær munnlega í söfnuðunum og þar sem lærisveinar Jesú komu saman. Þannig mynduðust ákveðin sagnasöfn þar sem sögur er tengdust voru steyptar saman í eina heild. Hið sama gerðist með ýmis orð Jesús sem var safnað í ræðubálka. Þessi ræðusöfn og sögusöfn hafa án efa upphaflega verið á arameisku, en arameiska var móðurmál Jesú.
Þessi söfn orða og atburða sem geymdust í munnlegri geymd um Jesú og líf hans byggðu á vitnisburði lærisveinanna sem umgengust Jesú. Þetta eru elstu og upprunalegustu heimildirnar um Jesú Krist og fólkið sem fylgdi honum.
Guðspjöll Nýja testamentisins eru fjögur, Markúsar, Matteusar, Lúkasar og Jóhannesarguðspjall.
Það er greinilegt að Lúkas og Matteus hafa notað Markús sem heimild þegar þeir skrifuðu sínar bækur því stór hluti þeirra er tekinn upp úr Markúsarguðspjalli, oft þannig að heilu setningarnar og frásagnirnar eru alveg eins. Þessi þrjú guðspjöll kallast á fræðimáli„synoptisku guðspjöllin“. Það hefur þýtt á íslensku sem samstofna guðspjöllin, það er að segja, þau eiga sér sama stofn og tengjast þannig. Þetta sést mjög vel séu textar þeirra lagðir hlið við hlið, því þá blasir skyldleikinn við. En auk heimildarinn frá Markúsi nota Lúkas og Matteus annað safn orða og ræðuheimildar sem þeir einir búa að og ekki er að finna í Markúsarguðspjalli. Þar eru þeir tveir aftur á móti samstíga. Þessi heimild er reyndar ekki aðgengileg, en fræðimenn kalla hana „Q“ eftir fyrsta stafnum í þýska orðinu Quelle, sem aftur þýðir uppsprettulind. Með því að segja að hún sé ekki aðgengileg er átt við að hana sé hvergi að finna í handriti og enginn veit hvort hún hafi nokkurn tíman verið fest á blað. En menn lesa heimildina út úr textunum með því að bera frásagnirnar saman. Heimildin kemur sem sagt í ljós við rannsókn textans – hún er undirliggjandi í textanum ef svo má að orðum komast. Rétt eins og ævisaga Maríu Magdalenu.
Auk Q heimildarinnar nota bæði Lúkas og Matteus hvor sína eigin óháðu sagnaheimild. Þannig eru þá heimildir Lúkasar og Matteusar þrjár. Það er í fyrsta lagi Markúsarguðspjall sem er grunnheimildin. Síðan nota báðir Q heimildina. Og svo hafa þeir hvor fyrir sig sína séstöku heimild eða heimildasafn. Markúsarguðspjall skiptir þannig mjög miklu máli fyrir alla þessa ritunarsögu, því að það er greinilega elst.
Svo er það Jóhannesarguðspjall sem er nokkuð sér á báti. Það fer til dæmis ekki jafn mikill hluti sögunar í frásagnir frá starfi Jesú í Galíleu eða öðrum landsbyggðarstöðum. Þess oftar er getið um heimsóknir Jesú í musterið í Jerúsalem og samtöl hans þar við lærða og leika skipa veglegan sess. Jesús er heldur ekki jafn hikandi um köllun sína hjá Jóhannesi eins og í samstofna guðspjöllunum. Hann lýsir því þvert á móti skýrt yfir að hann sé Messías með því að nota sömu orð um sig eins og notuð eru um skapara heimsins í Gamla testamentinu. Nokkuð er breytt um staðhætti hjá Jóhannesi í sögum sem einnig er sagt frá í samstofna guðspjöllunum. Og þar sem sorg og tregi einkennir síðustu stundir Jesú hjá Matteusi, Markúsi og Lúkasi, þá er gleðin og fögnuðurinn ríkjandi hjá Jóhannesi, fögnuðurinn yfir dýrð Guðs sem birtist í upprisu Jesú.
Eins og áður hefur komið hér fram þá eru flestir á einu máli um það að Markúsarguðspjall sé elsta guðspjallið. Það er í raun auðvelt að sjá það með því að bera saman textana. Pétur postuli hefur líka löngum verið talinn helsti heimildarmaður Markúsar guðspjallamanns. Þeir félagarnir hafa þá setið saman í Rómaborg, Pétur sagt söguna og Markús skrifaða hana niður.
En gætu fleiri hliðar verið á þessu máli? Nú er það svo að enginn veit með vissu hver þessi Markús var sem á að hafa skrifað guðspjallið eða hvort höfundur þess yfirleitt hét Markús. Enginn af guðspjallamönnunum skrifar undir nafni þó höfundur Jóhannesarguðspjalls komist einna næst því við fyrstu sýn. En sú hefð að kalla höfundinn Markús er ævaforn og hefur fylgt þessum texta allar götur aftur að fyrstu árum kirkjunnar.
Það er sem sagt almennt talið að guðspjallið hafi verið tekið saman í Róm og þá fyrir hinn kristna söfnuð þar. Alla vega er það víst að handritið var ekki skrifað fyrir Gyðinga. Það sést einna best á því að arameískir framburðarhættir eru þýddir yfir á grísku til að auðvelda lesendum að skilja það sem fram fer. Ýmsar útskýringar á gyðinglegum hefðum og siðum sýna líka að þeir voru ókunnir lesendum. Slíkar útskýringar hefðu verið óþarfar ef sagan hefði veruð skrifuð með Gyðinga í huga. Og þannig mætti lengi telja.
Því má þá slá föstu að Róm sé ritunarstaðurinn og markhópurinn fólk sem ekki þekkir til Gyðingdóms.
Í Markúsarguðspjalli kemur María Magdalena fram undir lok sögunnar. Frásagnirnar um hana þar tengjast fyrst og fremst krossfestingu Jesú og upprisusögunni og eru þannig hluti af einni heild- einu heilu sögusafni. Í 15 kafla guðspjallsins er María Magdalena kynnt þannig til frásagnarinnar rétt eftir að sagt hefur frá atburðunum sem urðu við dauða Jesú:
„Þar (við Golgata) voru og konur álengdar og horfðu á, meðal þeirra María Magdalena, María móðir þeirra Jakobs yngri og Jóse og Salóme. Þær höfðu fylgt honum (Jesú) og þjónað, er hann var í Galíleu. Þar voru margar aðrar konur, sem höfðu farið með honum upp til Jerúsalem. (Mark.15.)“.
Hér fær lesandinn margar og spennandi upplýsingar í stuttum og hnitmiðuðum texta. Í fyrsta lagi er nú sagt frá því að í hópnum sem fylgdi Jesú sem lærisveinar hafi verið margar konur. Þeirra hefur ekki verið getið fyrr í sögunni sem hóps, þó oft sé sagt frá einstaka konum. Þessar konur hafa verið lengi með Jesú, því þær hafa fylgt honum alla leið frá Galíleu í gegnum allt hans starf og þangað til hann fór upp til Jerúsalem. Lesandi fær ekki að vita hvernig þær tengdust honum eða hvernig það kom til að þær fóru að fylgja honum. En hitt liggur sem sagt fyrir að þetta var þéttur hópur sem staðið hafði við hlið hans lengi. Rétt eins og lærisveinarnir sem einmitt líka höfðu fylgt Jesú frá Galíleu.
Og meira en það. Þær voru ekki bara áhrifalausir áhorfendur, fjarlægir aðdáendur þessar konur. Nei, þær þjónuðu Jesú. Það er að segja, það voru þær sem sáu um að Jesú og lærisveinarnir gátu starfað og boðað því þær sáu um allt þetta praktiska – þjónustuna. Í dag hefðu þessar konur verið kallaðar áhrifakonur.
En nákvæmlega þetta segir líka ýmislegt meira um þessar konur. Í Júdeu á dögum Jesú áttu konur ekkert eins og fyrr segir. Ekki nema þær hafi hlotið fjárhagslegt sjálfstæði við fráfall eiginmanns sins. Þessar konur sem guðspjallið segir frá eru óháðar. Þær fylgja Jesú um langan veg, þurfa því ekki að standa eiginmanni skil. Og þær þjóna honum, hafa þannig einhver ráð, einhver efni til að nota.
Lesandi veit þar með að María Magdalena var fjárhagslega sjálfstæð og hafði yfir einhverjum efnum að ráða. Hann fær líka að vita að hún sé ættuð frá Galíleu. Lesandinn fær upplýsingar um fleiri konur. Þrjár eru sérstaklega nefndar auk Maríu Magdalenu. Þær koma allar frá Galíleu
Í öðru lagi er lesandinn upplýstur um að þessi hópur hafi staðið álengdar og horft á það sem fram fór við krossfestinguna. Rómverjarnir hafa sem sagt leyft konunum að fylgjast með enda efalaust talið að það kæmi ekki að sök, það væri lítil hætta sem stafaði af þeim. Aftur á móti hafa konurnar verið í hættu. Þær standa þarna varnarlausar upp á náð og miskunn andstæðinga sinna komnar. Það voru andstæðingar Jesú meðal heimamanna sem höfðu knúið fram krossfestinguna og í raun voru Rómversku hermennirnir á valdi þeirra á margan hátt, eða gátu alla vega lítið haft sig í frammi gagnvart múgnum. Setulið rómverja í Jerúsalem taldi aðeins um 3000 manns. Hjálp var eingöngu að fá frá fastahernum sem staðsettur var í Sýrlandi ef uppþot hefði brotist út. Auk þess voru flestir hermennirnir ekki Rómverjar heldur heimamenn og málaliðar. Að ekki sé nú minnst á að þeim var alveg slétt sama um bæði þennan Jesú, hina fangana sem voru krossfestir með honum, konurnar og hvað annað. Þeir voru bara að vinna vinnuna sína og skemmtu sér auk þess að því að hæðast að þessum ræflum öllum sem voru á valdi þeirra. Eins og svo margir fangaverðir hafa gert í aldanna rás.
Það hefði alla vega enginn farið að skipta sér af því ef lýðurinn hefði snúið sér í heift sinni gegn konunum fyrir að fylgja hinum dauðadæmda eða tengjast þeim á einhvern handa máta. Hættan sem konurnar lögðu sig í var þannig algerlega raunhæf og ógnunin mikil því múgurinn var mjög andsnúinn Jesú og öllum þeim sem fylgdu honum að málum. Þær gátu alveg eins átt von á að á þær yrði ráðist eða þær úthrópaðar á einhvern hátt. En þær standa kjurrar, sem hópur og fylgjast með. Og þá kemur hið merkilega í ljós. Með því að standa þarna álengdar og fylgjast með eru konurnar í algerri andstöðu við hina lærisveinana 12 í frásögninni. Þær eru traustar og trúfastar . Þeir svíkja og bregðast.
Enginn hinna 12 lærisveina fylgdi Jesú upp að Golgata samkvæmt sögu Markúsar. Þvert á móti. Þegar Jesús var tekinn höndum yfirgáfu allir lærisveinarnir hann og flýðu. Einn þeirra hafði meira að segja haft frumkvæðið að því að svíkja Jesú í hendur óvina hans. Og þegar Pétur var spurður þá um nóttina hvort hann hafi ekki verið með þessum manni frá Nasaret, þá neitaði hann því. Lærisveinarnir voru því tvístraðir, hugdeigir og alger ringulereið virtist ríkja í þeirra hópi. Og þeir voru í felum, fjarri þeim atburðum sem voru að eiga sér stað við krossfestinguna.
Nú kann einhver að vilja benda á að konurnar hafi verið öruggari en karlarnir. Enginn hafi viljað gera þeim mein af því að þær voru konur. En gleymum því ekki að þetta var hættulegur heimur þá eins og nú. Mannslífið var lítil virði og konur og börn voru jafn mikil fórnarlömb í átökum eins og á okkar tímum. Þessi fáu orð um konurnar staðfesta því að þær skera sig úr, þær taka áhættuna, þær fylgja Jesú alla leið. Karlarnir hlaupa aftur á móti í felur, sjá sína sæng upp reidda.
Það eru sem sagt örfáar konur sem eru sérstaklega nefndar til sögunnar af konunum mörgu sem fylgjast með atburðunum í og við Golgata þegar Jesús er krossfestur. Það eru þær María Magdalena, María móðir þeirra Jakobs yngri og Jóse og Salóme. Þannig eru þær kallaðar til vitnis umfram aðrar persónur sögunnar. Það eru þær sem sáu þessa atburði er guðspjallamaðurinn að segja. Þær eru vitni þess að frásagan er rétt. Þess vegna eru nöfnin þeirra nefnd. Það er eins og höfundur guðspjallsins sé að segja við lesendur sína: „Takið þið nú vel eftir því sem ég er að segja. Ég hef 100% vitni að þessu öllu saman. Konurnar voru þarna. Og þetta voru ekki einhverjar nafnlausar konur. Þetta voru þær María Magdalena, María móðir þeirra Jakobs yngri og Jóse og Salóme sem við öll þekkjum eða höfum heyrt af“.
Einhvernvegin þannig hefur sagan líka án efa verið sögð í söfnuðinum áður en hún var fest á blað. Sögumaður hefur greint frá atburðarásinu og einhver hefur kannski spurt:„Heyrðu, hvernig veistu að þetta er rétt sem þú ert að segja okkur frá“? Og þá hefur sögumaður svarað, „Jú, það voru sko margar konur þarna sem höfðu fylgt Jesú lengi, alveg frá Galíleu. Þær sáu þetta allt og sögðu svo hinum frá því“. „Hvaða konur voru þetta?“ spurði þá kannski annar hlustandi. Og sögumaðurinn hélt áfram . „Ja, það voru þær María Magdalena, María móðir þeirra Jakobs yngri og Jóse og Salóme – auk allra hinna!“. Þá þurfti ekki frekari vitna við. Allir í söfnuðinum þekktu þessar konur. Það var nóg að nefna nöfnin þeirra. Rétt eins og þegar fréttamenn dagsins í dag nefna til sögunnar heimildir fyrir fréttum sínum.
Tökum dæmi. Það vaknar kannski grunur um gos í Vatnajökli. Fréttastofan hringir í þjóðgarðsvörð í Skaftafelli og spyr „Er farið að gjósa?“. „Já segir þjóðgarðsvörður, en ég hef ekki séð það sjálfur. En Ómar Ragnarsson var uppi við jökul áðan og sá þegar gosið hófst. Hann kom hérna áðan og lýstu þessu fyrir mér. Þetta er víst alveg magnað gos.“ Og þá þarf ekki frekari vitna við. Úr því að Ómar Ragnarsson var á staðnum er fréttin rétt. Allir þekkja Ómar Ragnarsson.
Hið sama á við þessa frásögn. Úr því að þær María Magdalena, María móðir þeirra Jakobs yngri og Jóse og Salóme fluttu fréttina, þá hlaut vitnisburðurinn að vera réttur.
En hvað hefur allt þetta með höfund Markúsarguðspjalls að gera?
Það ber að hafa í huga að guðspjallið var skrifað aðeins 25–30 árum eftir krossfestinguna. Einhverjar af konunum sem voru staddar þarna við Golgata hafa án efa enn verið á lífi eða þeirra börn og örugglega barnabörnin. Sagan hafði á þeim tíma verið endursögð það oft í hinum kristna söfnuði að aðeins nægði að nefna nöfnin. Meira að segja í Rómaborg. Kannski voru einhverjar þessara þriggja kvenna sem teknar voru út úr hópnum í frásögunni enn á lífi –eða jafnvel staddar í Róm þar sem höfundurinn sem kallaður var Markús sat við skriftir.
Um þetta er auðvitað engin leið að vita. En hitt sýnir frásögnin, að allir þekktu þær þrjár. Þær voru traust vitni. Og þeirra fremst var María Magdalena.
Góðar stundir og sýnið hvort öðru umhyggju og velvilja.
Þór Gunnlaugsson
Heilunar og transmiðill
Er einnig á lækningasviðinu
____________________________________________________
Þetta getur ekki orðið einfaldara að hafa samband við mig. .
